Lęk społeczny
Początek badań nad tym zaburzeniem przypadł na lata osiemdziesiąte XX wieku. Wówczas w „Podręczniku diagnostycznym i statystycznym zaburzeń psychicznych” przedstawiono kryteria diagnostyczne (DSM III; APA, 1980). Podstawą do stworzenia konceptualizacji fobii społecznej były badania podobnych, jakościowo zbliżonych do niej konstruktów. Osoba, u której rozpoznaje się takie zaburzenie odczuwa strach przed jedną lub większą liczbą sytuacji lub zachowań społecznych. Obawy pojawiające się wówczas koncentrują się na tym, że jej zachowanie lub widoczne objawy lęku staną się dla niej źródłem upokorzenia lub zawstydzenia, w konsekwencji osoba z fobią jest przekonana, że zostanie odrzucona lub utraci poczucie własnej wartości. Zaburzenie to może przyjmować różne formy. W zależności od nasilenia lęku i unikania można wyróżnić nieśmiałość, lęk pojawiający się w specyficznych sytuacjach (np. wystąpienia publiczne lub publiczne jedzenie/picie), uogólnioną postać, kiedy lęk i unikanie występuje w wielu sytuacjach społecznych aż po zaburzenie osobowości unikającej, w którym unikanie sytuacji społecznych jest silne i związane z ogólnym poczuciem niedostosowania do funkcjonowania w otoczeniu.
Specyfika lęku społecznego (fobia społeczna) polega na występowaniu obaw dotyczących negatywnej oceny ze strony innych ludzi oraz unikaniu sytuacji, w których taka ocena mogłaby mieć miejsce w stopniu, który ogranicza codzienne funkcjonowanie.
Fobia społeczna w swym obrazie klinicznym może przypominać inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia osobowości, stąd niezwykle ważna jest diagnoza różnicowa przed wyborem modelu oddziaływania terapeutycznego.
Wyjaśnianie źródeł i opracowywanie metod terapii oparte zostało na klasycznym modelu warunkowania, modelu deficytu umiejętności społecznych oraz podejściu poznawczym, podkreślającym rolę dysfunkcjonalnych myśli i przekonań. Każda z terapii z nimi związana, czyli odpowiednio systematyczne odwrażliwianie i trening relaksacyjny, trening umiejętności społecznych oraz modyfikacja poznawcza, zdobyła potwierdzenie swojej skuteczności w licznych badaniach i metaanalizach.
Terapia poznawczo-behawioralna fobii społecznej jest uważana za leczenie pierwszego rzutu. Protokoły terapeutyczne oparte na modelach D. Clarka i A. Wellsa oraz R. Heimberga zawierają po około 15 sesji, w czasie których wykorzystuje się przede wszystkim takie techniki jak: psychoedukacja, skalowanie lęku w sytuacjach społecznych, eksperymenty pokazujące wpływ koncentrowania uwagi na objawach i zachowaniach zabezpieczających (unikaniu), regulację emocji, restrukturyzacja poznawcza, eksperymenty weryfikujące negatywny obraz siebie oraz podsumowanie i strategie zapobiegania nawrotom.
Choć niewiele jest analiz dotyczących skuteczności poszczególnych technik czy typów terapii poznawczo-behawioralnej, duże metaanalizy wskazują na większą skuteczność indywidualnej terapii w porównaniu z treningiem umiejętności społecznych, ekspozycje z habituacją, grupowa CBT, psychoterapia psychodynamiczna czy wsparcie.
Rozwój nowych technologii, jaki się obecnie dokonuje, jak również rozwój terapii skutkowały m.in. wykorzystaniem terapii z trzeciej fali (MBSR, ACT), wirtualnej rzeczywistości (VR), za pośrednictwem internetu. Ich skuteczność również została potwierdzona, jako użytecznych alternatyw dla CBT i leczenia farmakologicznego (SSRI). Nie wszystkie z nowych schematów leczenia farmakologicznego i strategii (komputerowy trening modyfikacji procesów uwagi) spełniły pokładane w nich nadzieje lub ilość danych jest niewystarczająca do wysnuwania wniosków o skuteczności.
Mimo potwierdzonej skuteczności zarówno leczenia farmakologicznego, jak innych form oddziaływań, w tym terapii grupowej w paradygmacie poznawczo-behawioralnym, NICE rekomenduje terapię w formie indywidualnej, jeśli tylko taka jest dostępna i możliwa.
Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy z uwagi na ograniczoną dostępność specjalisty w kontakcie twarzą w twarz (szczególnie widoczna podczas pandemii COVID-19), ale również w związku z takimi przeszkodami w uzyskaniu pomocy jak nasilony lęk przed podróżowaniem środkami komunikacji publicznej lub przewidywaną negatywną oceną faktu korzystania z terapii w ośrodku czy kosztami dodatkowymi (w tym czas) bardziej popularna stała się terapia zdalna. Stwarza to nowe możliwości pomocy. Przy korzystaniu z takiego wsparcia należy pamiętać, że strach pojawiający się w kontakcie z innymi osobami (również terapeutą) lub w czasie bycia przez nich obserwowanym często związany z występowaniem wegetatywnych objawów takich jak czerwienienie się, pocenie, drżenie ciała lub odgłosów naturalnych w określonych sytuacjach np. jedzenia czy trawienia, łatwiej można ukryć lub zamaskować kontakcie za pośrednictwem mediów (telefon, internet). Ponadto niektóre interwencje są niemożliwe lub trudne do przeprowadzenia w kontakcie zdalnym, np. eksperymenty behawioralne z udziałem innych osób, wspólne tworzenie materiałów (notatek). W przypadku zdalnej psychoterapii należy uwzględnić te trudności i ograniczenia w planie terapii i strukturze każdej sesji.
Ciekawe artykuły:
Warnock-Parkes E., Wild J., Thew G.R., Kerr A., Grey N., Stott R., Ehlers A., Clark D.M. (2020): Treatingsocialanxietydisordrremotely with cognitivetherapy; The CognitiveBehaviourTherapist; 13; 30
Pelissolo A., Kassm S.A, Delhay L. (2019): Therapeuticstrategies for socialanxietydisorder: whereare we now?; ExpertReview of Neurotherapeutics; 19:12; 1179-1189
