Na czym polega terapia poznawczo – behawioralna?
Terapia poznawczo – behawioralna ma już ponad 50 lat i nadal się rozwija, aby z jak największą skutecznością radzić sobie z problemami człowieka żyjącego we współczesnym świecie. Twórca tego podejścia psychoterapeutycznego, dr Aaron T. Beck, dzięki swoim badaniom na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, stworzył nowy koncept i metodę psychoterapii, która w przeciągu ostatniego półwiecza została przebadana naukowo i wykazuje wysoką skuteczność leczenia wielu zaburzeń i problemów natury psychicznej czy somatycznej (np. migrenowe bóle głowy, bezsenność czy otyłość).
HISTORIA
Początkowo Beck zajmował się depresją. Ustalił, że zasadniczą jej cechą są zniekształcone, negatywne treści myślenia, które są powodem dysfunkcjonalnego zachowania. Opracował tzw. model poznawczy, który zakłada, że źródła problemów psychicznych należy upatrywać w dysfunkcjonalnych treściach myślenia. To właśnie one powodują trudne w przeżywaniu emocje i reakcje fizjologiczne, a także wpływają na nasze zachowanie. To w jaki sposób myślimy o świecie, innych i samych sobie, ma źródło w naszych doświadczeniach życiowych, np. relacjach z rodzicami, wychowaniu, relacjach z rówieśnikami, a także w pracy czy w związkach. To one kształtują nasze przekonania, które następnie działają niczym filtr, przez który nadajemy znaczenie sytuacjom życiowym.
Inne ważne wydarzenia życiowe, które mogły nas kształtować, to np. zmiana miejsca zamieszkania, strata bliskiej osoby, czy choroba w rodzinie. Istotne jest to, w jaki sposób sobie z tymi wydarzeniami radziliśmy, czy mieliśmy wsparcie ważnych dla nas osób, jak byliśmy traktowani przez innych. Całokształt tych doświadczeń sprawia, że człowiek buduje na swój temat oraz otaczającego go świata tzw. przekonania kluczowe. Na przykład, jeśli czyimś rdzennym przekonaniem o sobie jest bycie niekompetentnym, osoba ta może nadmiernie przeżywać sytuacje wymagające prezentowania się czy podejmowania decyzji, co sprawia, że może unikać sytuacji, które mogłyby ujawnić jej niekompetencję. To powoduje, że nie weryfikuje ona swojego przekonania, co więcej, potwierdza swoim działaniem negatywne myśli na swój temat – i tak koło się zamyka.
JAK WYGLĄDA PSYCHOTERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA?
Podczas psychoterapii analizuje się trudne sytuacje i związane z nimi myśli, emocje i zachowania. Terapeuta razem z pacjentem poszukują przekonań, które powodują cierpienie lub nie pozwalają pacjentowi realizować celów, zgodnych z jego wartościami. Pacjent we współpracy z terapeutą może zweryfikować i stworzyć nowe, bardziej adaptacyjne przekonania, które ułatwią mu rozwój i codzienne funkcjonowanie. Testowanie nowych sposobów myślenia w życiu lub podczas wykonywania ćwiczeń wyobrażeniowych w gabinecie pozwala na zmianę zachowania, a w rezultacie poprawę samopoczucia.
Terapia poznawczo–behawioralna korzysta z opracowanych i udowodnionych naukowo modeli pracy z danym zaburzeniem, jednak czyni to w sposób zindywidualizowany. Mawia się, że terapia poznawczo–behawioralna jest spotkaniem dwóch ekspertów: pacjenta, który dysponuje wiedzą na temat swojego życia, problemów i reakcji oraz terapeuty, który posiada narzędzia do rozwiązywania tych problemów i dzieli się umiejętnością posługiwania się nimi. Psychoterapia zakłada zaangażowanie pacjenta w proces zmiany, współpracę i gotowość do wykonywania zadań między sesjami. Ważne jest również określenie celu i skoncentrowanie się na zgłaszanych problemach.
Na początku psychoterapeuta może kłaść nacisk na teraźniejszość tzw. „tu i teraz”, aby rozwiązać aktualne trudności pacjenta. Skupia się na nauce podważania negatywnych wzorców myślenia i wprowadzenie zmian w bieżące, dysfunkcjonalne zachowania. Przeszłość również jest ważnym elementem terapii, ponieważ jej zrozumienie pozwala znaleźć przyczyny obecnych problemów. Najczęściej nie jest jednak wystarczającym warunkiem rozwiązania problemu.
Kolejnym istotnym elementem psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest psychoedukacja, czyli przedstawienie pacjentowi wiedzy na temat problemu i skutecznych sposobów radzenia sobie z trudnościami czy schorzeniami, tak by był świadomy swojego stanu i mógł aktywnie na niego wpływać.
ILE SESJI POTRZEBUJĘ I KIEDY?
Zakłada się, że proces terapeutyczny będzie miał określoną liczbę sesji. Jest to jednak bardzo indywidualna kwestia i zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj zaburzenia czy motywacja pacjenta. Niektórzy mogą potrzebować zaledwie kilku lub kilkunastu sesji, inni ze względu na złożoność problemów kilkudziesięciu spotkań. Cel terapii może ulegać zmianie w trakcie jej trwania, np. na początku procesu można zdecydować się na krótkoterminową pracę nad lękiem lub depresją, jednak po uzyskaniu efektu można rozważyć dłuższą pracę nastawioną na trwałą zmianę myślenia oraz funkcjonowania w relacjach z ludźmi.
Terapia poznawczo–behawioralna bardzo dobrze sprawdza się w leczeniu zaburzeń lękowych i depresji. Bardzo często wykorzystywana jest do pracy nad różnego rodzaju fobiami, lękiem napadowym (atakami paniki), uogólnionym zaburzeniem lękowym, a także zaburzeniami odżywiania, zaburzeniem kompulsyjno–obsesyjnym (znanych jako nerwica natręctw), stresu pourazowego (PTSD) czy schizofrenii. Ciągle rozwijające się metody pozwalają również na efektywną pracę nad zaburzeniami osobowości czy różnymi trudnościami w relacjach u osób bez zaburzeń psychicznych. Terapia poznawczo-behawioralna może być również stosowania w szeroko rozumianej nauce radzenia sobie ze stresem.
Jest to zdecydowanie najlepiej przebadana forma leczenia i wykazuje dużą, udowodnioną empirycznie skuteczność. Dzięki temu, a także dzięki ciągłemu rozwojowi metod pracy, jest coraz częściej zalecanym i wybieranym przez pacjentów nurtem psychoterapeutycznym.
