Opracował: dr n. med. Szczepan Iwański, psycholog kliniczny, neuropsycholog
Choroby mózgu o różnych przyczynach (m. in. udary, urazy, choroby neurodegeneracyjne) stały się realnym doświadczeniem co trzeciego Polaka. Coraz częściej zwraca się uwagę na istotne obniżenie wieku, w którym występują zachorowania, m. in. na udar, ale również na wzrost liczby osób w wieku podeszłym doświadczających chorób postępujących [1,2]. Z powodu swojej specyfiki choroby neurologiczne stanowią najczęstszą przyczynę długotrwałej niepełnosprawności u osób po 40 roku życia, co powoduje wystąpienie problemów w różnych sferach funkcjonowania [3]. Problemy te dotyczą bezpośrednio osób chorujących, ale również ich rodzin i bliskich.
Choroby neurologiczne, w tym przede wszystkim udary mózgu, najczęściej kojarzą się z wystąpieniem problemów w sferze ruchowej (niedowład ręki i/lub nogi). Poza zaburzeniami ruchowymi znaczna część osób doświadcza trudności w funkcjonowaniu poznawczym: zaburzeń językowych o typie afazji znacznie utrudniające lub uniemożliwiające komunikację językową, deficytów uwagi i pamięci, trudności w planowaniu i kontroli złożonych aktywności, zaburzeń spostrzegania wzrokowego. Istotny problem stanowią również zaburzenia zachowania pod postacią zespołu apatii czy zaburzeń w kontroli pod postacią impulsywności, zachowań agresywnych, ograniczonego przewidywania konsekwencji własnych działań. Stosunkowo częstym problemem współwystępującym z zaburzeniami funkcji poznawczych i zachowania jest ograniczony wgląd w obecne trudności [4]. Opisane powyżej konsekwencje chorób neurologicznych powodują wiele problemów w różnych obszarach funkcjonowania, w relacjach osobistych i społecznych, w sferze zawodowej, w podtrzymywaniu własnych zainteresowań. Warto podkreślić, że deficyty poznawcze i zaburzenia zachowania często stanowią większy problem w porównaniu z zaburzeniami ruchowymi we wskazanych sferach funkcjonowania.
Konsekwencje chorób neurologicznych mogą prowadzić do wystąpienia przejściowych lub utrzymujących się w dłuższym okresie zaburzeń emocjonalnych, najczęściej pod postacią objawów depresyjnych [5,6]. Depresja z kolei znacząco ogranicza lub niekiedy uniemożliwia istotne zaangażowanie pacjenta w systematyczną i intensywną terapię funkcji poznawczych. Wsparcie psychologiczne i psychoterapia pełnią zatem bardzo istotną rolę w procesie terapii neuropsychologicznej.
Psychoterapia u osób z dysfunkcjami poznawczymi ma niewątpliwie swoją specyfikę. W związku z tym psychoterapeuci pracujący z osobami chorującymi neurologicznie powinni posiadać wiedzę na temat wpływu różnych dysfunkcji w sferze poznawczej na możliwości podjęcia i przebieg psychoterapii [7]. Przykładowo, deficyty funkcji językowych w różnym stopniu utrudniają precyzyjne wypowiadanie się pacjenta oraz zakłócają odbiór informacji przekazywanych przez psychoterapeutę. Dostosowanie formy i treści komunikacji do możliwości pacjenta są warunkiem koniecznym nawiązania kontaktu psychoterapeutycznego. Podany przykład jest tylko jedną z wielu sytuacji mogących mieć znaczny wpływ na możliwości prowadzenia psychoterapii u pacjentów neurologicznych.
Czynniki związane z chorobą neurologiczną takie jak silny i długotrwały stres, niepokój o przyszłość, zmęczenie niewątpliwie oddziałują negatywnie nie tylko na pacjenta, ale również na jego bliskich. Ta grupa osób często wymaga edukacji, wsparcia psychologicznego czy psychoterapii i tutaj również znajomość przez psychoterapeutów problemów doświadczanych przez pacjentów może ułatwić pracę z ich bliskimi.
Warsztat „Neuropsychologia i psychoterapia” stawia sobie za cel przybliżenie psychoterapeutom problemów doświadczanych przez pacjentów neurologicznych w sferze poznawczej i w zachowaniu oraz wskazanie możliwości podejmowania pracy psychoterapeutycznej pomimo tych trudności.
Literatura
Bako AT, Pan A, Potter T, Tannous J, Johnson C, Baig E, Meeks J, Woo D, Vahidy FS. Contemporary Trends in the Nationwide Incidence of Primary Intracerebral Hemorrhage. Stroke. 2022 Mar;53(3):e70-e74. doi: 10.1161/STROKEAHA.121.037332.
Trojsi F, Christidi F, Migliaccio R, Santamaría-García H, Santangelo G. Behavioural and Cognitive Changes in Neurodegenerative Diseases and Brain Injury. Behav Neurol. 2018 Jul 25;2018:4935915. doi: 10.1155/2018/4935915.
GBD 2015 Neurological Disorders Collaborator Group. Global, regional, and national burden of neurological disorders during 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015. Lancet Neurol. 2017 Nov;16(11):877-897. doi: 10.1016/S1474-4422(17)30299-5.
Cramer SC, Richards LG, Bernhardt J, Duncan P. Cognitive Deficits After Stroke. Stroke. 2023 Jan;54(1):5-9. doi: 10.1161/STROKEAHA.122.041775.
Jorge RE, Robinson RG, Moser D, Tateno A, Crespo-Facorro B, Arndt S. Major depression following traumatic brain injury. Arch Gen Psychiatry. 2004 Jan;61(1):42-50. doi: 10.1001/archpsyc.61.1.42.
Bartoli F, Lillia N, Lax A, Crocamo C, Mantero V, Carrà G, Agostoni E, Clerici M. Depression after stroke and risk of mortality: a systematic review and meta-analysis. Stroke Res Treat. 2013;2013:862978. doi: 10.1155/2013/862978.
Klonoff PS. Psychotherapy after Brain Injury: Principles and Techniques. Guilford Publications; Ed. 1, 2010.
